Diyalogsal: 2018

28 Temmuz 2018 Cumartesi

TÜRKİYE’DE 'HALKLA İLİŞKİLER'İN GELİŞİMİ

1- Halkla İlişkiler Tarihimiz
Halkla ilişkiler tarihinin yöneten-yönetilen ayrımının başlangıcına kadar uzandığını göz önünde bulunduracak olursak -her ne kadar adı konulmamış olsa da- ülkemizde de bu kavramın çağlar öncesine kadar uzandığını söyleyebiliriz. Gerek Anadolu Selçukluları Dönemi gerekse Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde halkla ilişkiler uygulamalarının çeşitli örneklerine rastlamak mümkündür. Ancak bugünkü anlamda bilinçli halkla ilişkiler çabaları, Cumhuriyet Dönemi’yle birlikte başlamıştır.

Anadolu Selçukluları Dönemi’nde hükümdarlar haftanın belirli günlerinde, halkın şikâyet ve isteklerini dinlemek için zaman ayırırlardı.

Osmanlı Dönemi’nde bazı elçilerin sefere davet edilmeleri ve övgü görmeleri, halkın şikâyetlerinin doğrudan sadrazam ve diğer ileri gelenler tarafından dinlenmesi, ülkemiz topraklarında uygulanan halkla ilişkiler çalışmalarına örnek olarak gösterilebilir. Ancak, Osmanlı sisteminde özel bir halkla ilişkiler anlayışı yoktur. Bu son derece doğaldır çünkü o dönemlerde çok yerde de durum aynıdır.

Osmanlı kendi halkını, kendi uyruğunu birbirinden ayırmamış hepsine eşit yaklaşmıştır. Ancak Osmanlı sistemi, vatandaş isteklerinin yönetime aktarılmasında süzme enstrümanları kullanmış, aracı yönetim mekanizmaları sisteme girmiştir. İlk yıllarda padişaha kolayca ulaşabilen halk istekleri, daha sonraları önce yerel sonra merkezi sistemin kurduğu süzme mekanizmalarından geçme durumunda kalmıştır. Bu durum, halkın sorunlarından haberdar olmama, dolayısıyla kararlardaki isabet oranının azalması gibi sonuçlara yol açmıştır.

Cumhuriyet dönemiyle birlikte, modern ve gerçek anlamda halkla ilişkiler çabalarının ilk örnekleri ülkemizde görülmeye başlamıştır.

2- Takvim-i Vekayi

Osmanlı Devleti’nin sınırları içerisinde 1831 yılında çıkarılan çıkarılan ilk resmi Osmanlı Türk gazetesidir.

Osmanlı Türkçesi dışında Arapça, Ermenice, Farsça, Fransızca, Rumca olarak haftada bir yayınlanan bir gazetedir.

Resmi ilanlar ve gayri resmi duyurular dışında, iç ve dış gelişmelere ilişkin haberler de basılmaktaydı.

Bu gazetenin yayımlanmasında göze çarpan en önemli husus Rumlara, Ermenilere VE Yahudilere Osmanlı Devleti’nin sürekli olarak iyi davrandığının belirtilmesidir.

Gazetenin ilk sayısında Beyoğlu’nda çıkan bir yangında Rum ve Ermeni evlerinin yanması üzerine, ev sahiplerine çeşitli yardımların yapıldığı haberi vardır. Yine aynı sayıda padişahın Galata’da yapılacak yeni bir Katolik Kilisesi için bir arsa bağışladığı haberine yer verilmektedir.

3- Anadolu Ajansı’nın Kurulması

1920 yılında Anadolu Ajansı kurulmuş, reformların halka tanıtımı doğrudan büyük Atatürk tarafından yapılmıştır. 1920 yılında şimdiki Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü Atatürk’ün öncülüğünde kurulmuş, 1935’te I. Basın Kurultayı toplanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde yürütülen halkla ilişkiler ve tanıtım çalışmalarına verilebilecek en güzel örneklerden biri de Türk Harf Devrimi sırasında yürütülen kampanyadır.

Türk harf devrimi, halkla ilişkiler ve tanıtımda olduğu gibi, bir hazırlık aşamasına dayanır. Kurulan Dil Encümenliği, hazırlanan raporlar, incelenen mevcut alfabe ve dil yapıları, Latin harflerinin Türkçeye uygunluğunun tespiti, halkta ve basında mevcut harflerin kullanımına yönelik görüşlerin tespiti ve önceki çalışmaların gözden geçirilmesi gibi detaylı, kapsamlı araştırmalar hazırlık aşamasının göstergeleridir. Bu aşamayı, Atatürk’ün, 23 Ağustos 1928-21 Eylül 1928 tarihleri arasında çıktığı yurt gezileri izlemiştir. Bu gezilerde, Atatürk halkla yüz yüze iletişim kurarak yeni harfler konusunda eğitim başlatmış ve bu eğitimlerde halkın karşılaştığı dil problemlerini gözlemleyerek, giderilmesi konusunda Dil Encümenliği’ne uyarılarda bulunmuştur. Bu çerçevede, Atatürk’ün gerçekleştirdiği yurt gezileri, halkla yüz yüze ve birebir kurduğu iletişim yolu, hem halkı tanımasını, halkın görüşlerini öğrenmesini sağlamış hem de halkı, yeniliklere hazır ve değişiklikleri bekler duruma getirdi. Halk o devrimi benimser duruma gelince de devrimin tanıtım ve uygulama aşamasına geçilmiştir.

4- Mehtap Projesi

Ülkemizde modern anlamda ilk halkla ilişkiler birimlerinden biri de Devlet Planlama Teşkilatı’nda Koordinasyon Dairesi’ne bağlı olarak kurulan Yayın ve Temsil Şubesi’dir. Şube, planlama fikrinin kamuoyuna benimsetilmesi çalışmalarını üstlenmiştir. 1960 yılında gerçekleştirilen devlet fonksiyonlarının ve örgütlerinin yeniden teşkilatlanmasını hedefleyen ‘Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırması Projesi’nde (MEHTAP Projesi) halkla ilişkiler konusuna da yer verildiği görülür. MEHTAP Projesi’nde; “Devlet kuruluşlarının her kademesindeki çalışmalarda ve kararların alınmasında halkla yakın ilgi kurmak zorunludur.” denilmektedir.

Ülkemizde özel sektörde ancak 1970’li yıllardan sonra halkla ilişkiler çalışmalarına rastlanır. Başta bankalar olmak üzere, büyük işletmeler halkla ilişkiler birimleri aracılığı ile kitlelerle iletişim kurmaya çalıştılar ve Batılı örneklerden hiç de aşağı kalmayan uygulamalar sergilemeye başladılar. 1971 yılında, İstanbul’da ilk kez Halkla İlişkiler Derneği kuruldu ve 1985 yılında ikinci dernek İzmir’de açıldı.

90’lı yıllardan günümüze kadar olan süreçte ise ülkemizde halkla ilişkiler mesleği açısından önemli gelişmeler yaşanmış ve kurumsallaşmış pek çok organizasyon, halkla ilişkilerin iş yaşamında başarının önemli anahtarlarından biri olduğu bilincine varmıştır. Ayrıca, Türkiye’de yetişen halkla ilişkiler uzmanları, uluslararası halkla ilişkiler örgütlerinde önemli görevler üstlenmeye başladı. Sonuç olarak, ülkemizin kalkınması ve gelişmişlik düzeyi arttıkça halkla ilişkilere duyulan gereksinimin de arttığını söyleyebiliriz.

5- Kaynakça

—Ak, Mehmet. Firma ve Markalarda Kurumsal Kimlik ve İmaj. İstanbul: Işıl Ofset, 1998.

—Asna, A. (1997). Halkla İlişkiler. Sabah Kitapları 2. baskı.

—Asna. A. (1993). Public Relations Temel Bilgiler. İstanbul: Der Yayınları.

—Aydede, Ceyda. (2001). Teorik ve Uygulamalı Halkla İlişkiler Kampanyaları. Ankara: Media Cat Yayınları.

—Balta Peltekoğlu, Filiz. Halkla İlişkiler Nedir? İstanbul: Beta Basım Yayım, 2009.

—Bary, Amanda. (2003). Halkla İlişkilerin Gücü. Ankara: Elips Yayınları.

—Bozkurt, İzzet. (2000). Bütünleşik Pazarlama İletişimi. Ankara: MediaCat Yayınları.

—Brown, J.A.C. (1980). Beyin Yıkama ve İkna Metodları. Çev: Behzat Tunç. 5. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

—Budak, Gönül ve Gülay Budak. Halkla İlişkiler. İzmirŞafak Matbaacılık, 2000.

—Cutlip, Scott M., Center Allen H., Broom Glen M., (2000). Effective Public Relations. 7, th Edition. New Jersey: Prentice-Hall Inc.

—Erdem, Ayhan ve Ebru Akbaba. “Halkla İlişkiler Nedir Ne Değildir”, Metin Işık (Ed.). Tüm Yönleriyle Halkla İlişkiler ve Tanıtım içinde. Ankara: Eğitim Kitabevi Yayınları, 2007, ss. 181-204.

—Görpe, Serra. (2001). Halkla İlişkiler Kavramları. İstanbul: Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.

—Kadıbeşegil, Salim. Halkla İlişkilerde Temel İlkeler. İzmir: Tükelmat Yayınları, 1986.

—Kazancı, Metin. Halkla İlişkiler-Kuramsal ve Uygulamaya İliş: kin Sorunlar. Ankara: Savaş Yayınları, 1982.

—Odabaşı, Yavuz, Oyman Mine (2002), Pazarlama İletişimi Yönetimi. İstanbul: Media Cat.

—Okay, Ayla ve Aydemir. (2001). Halkla İlişkiler Kavram, Strateji ve Uygulamaları. İstanbul: Der Yayınları.

—Sabuncuoğlu, Zeyyat. İşletmelerde Halkla İlişkiler. 9. Baskı. Bursa: Alfa Aktüel, 2008.

—Tortop, Nuri. Halkla İlişkiler. Ankara: İlk Son Matbaası, 1986.

—Türkiye Halkla İlişkiler Derneği, www.hid.org.tr

—Uluslararası Halkla İlişkiler Derneği (IPRA). Altın Kitap Serisi, İstanbul: Rota Yayınları, 1998.

—Uysal, B. (1998). Siyaset, Yönetim, Halkla İlişkiler. Ankara: TODAİE Yayınları. 1. baskı.

—Yücel, Ertekin. Halkla İlişkiler, Ankara: TODAİE Yayını, 1986.

—Austin, Claire (1992). Bir Haftada Başarılı Halkla İlişkiler. Çeviren: Ebru Oral. İstanbul: İnkilap Kitabevi.

—Bivins, Thomas (1988). Handbook For Public Relations Writing. Lincolnwood. Chicago: NTC Busines Books.

—Gürgen, Haluk (1994). Halkla İlişkiler Ortam ve Araçları. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.

—Gürüz, Demet (1993). Halkla İlişkiler Teknikleri. İzmir: Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları. No: 1.
—Haywood, Roger (1991). All About Public Relations: How To Build Business Success On Good Communication. London: McGraw-Hill Book Company.
—Oktay, Mahmut (1996). Halkla İlişkiler Mesleğinin İletişim Yöntem ve Araçları. İstanbul: Der Yayınevi.
—Pirim, Oktay (1996). “Medya ve Dil” Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı. Sayı: 12. Kasım-Aralık

27 Temmuz 2018 Cuma

DÜNYADA HALKLA İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ

1- “Halkla ilişkiler ne zaman başlamıştır?”

Bu soruya verilebilecek en güzel yanıt, “Halkla ilişkilerin insanlığın var oluşuyla başladığı.” şeklinde olmalıdır. Zamanla yöneten ve yönetilen ilişkisinin ortaya çıkması ise iletişim ve halkla ilişkileri etkin bir araç haline dönüştürmüştür.

Halkla İlişkiler, 20. yüzyılın bir fenomeni olarak görülmekle birlikte, gerçekte tarihin çok eski dönemlerine kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. Çünkü kamuoyu her dönemde yönetimin dikkate almak zorunda olduğu bir güçtür. 1807 yılında Thomas JEFFERSON’un ülkenin dış ilişkileriyle ilgili olarak kullandığı halkla ilişkiler deyimi, bugünkü anlamına en yakın biçimde Yale Hukuk Okulu’nda hukukçu Dorman EATON tarafından 1882 yılında kullanılmıştır. ‘Halkla İlişkiler ve Mesleğin Görevleri’ deyişiyle Eaton, halk yararını dile getirmek istemiştir. Aslında, uygulamada halkla ilişkiler, kavram olarak kullanılmadan çok önceleri de vardı. Örneğin, pek çok yazar, halkla ilişkilerin başlangıcını Eski Yunan ve Roma İmparatorluğu Dönemi’ne kadar geçmişe götürerek, Julius CESAR ve Cicero’nun kamuoyunun biçimlendirilmesi konusunda ilk örnekleri verdiklerini savunmaktadır.

Diğer yandan 1900’lü yıllara gelindiğinde kamuoyunu dikkate almayan ve kamuoyunun desteğini kazanamayan yönetim ve şirketlerin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaları da, modern anlamda halkla ilişkilerin doğuşuna zemin hazırlamıştır.

2- Dünyanın Bilinen İlk Basın Bülteni Örneği

Modern halkla ilişkilerin 1900’lü yılların başlarında Ivy LEE ile başladığı genel bir kabul görmüştür. Pennsylvania’da bir tren kazası olduğunda Lee, tren yollarında halkla ilişkilerden sorumluydu. Lee, gazetecileri kaza mahalline davet ederek ve haber yapmalarında onlara yardımcı olarak bir örnek oluşturdu. Bu çabası gözlerden kaçmadı ve 1920’li yıllarda birçok organizasyon ve üniversitede halkla ilişkiler bölümü kuruldu.

Yönetimlerde olduğu kadar, özel kesimde de halkla ilişkilerin düzenli bir çaba olarak ortaya çıkması, birbirini tümleyen teknolojik, toplumsal değişikliklerin bir sonucudur. Halkla ilişkilerin 20. Yüzyılda daha çok işlerlik kazanmasının nedenleri; “Gerek kamu gerekse özel kesim örgütlerinin toplumsal sorumluluk duygularının güçlenmesi, iletişim teknolojisindeki büyük gelişmeler, devletin görevlerinin giderek çoğalması ve yönetimin karmaşıklaşmasının olumsuz sonuçlarını gidermek.” olarak görülmektedir.

3- Amerika Birleşik Devletleri’nde halkla ilişkilerin tarihsel gelişimi nasıldır?

Amerika Birleşik Devletleri dünyada halkla ilişkiler mesleğinin en yaygın olarak uygulandığı ülkedir. Daha yakın dönemlerde Amerikan Devrimi’nin, Samuel ADAMS, Thomas PAINE, Benjamin FRANKLIN, Alexander HAMILTON ve Thomas JEFFERSON gibi kamuoyunu etkilemek için ses ve kalemlerini kullanan küçük bir grupla başladığını görürüz. Adı geçen öncüler, basına yazı yazarak, konferanslar vererek ve broşür yayımlayarak kamuoyunun görüşlerini yaymaya çalıştılar.

Public Relations Review Dergisi’nde yayınladığı yazısında, Cutlip’e göre Samuel ADAMS ABD devrimi sırasında broşür, açık hava toplantıları gibi iletişim yöntemlerini kullanmış, organize grubun oluşturulması ve halkla ilişkiler kampanyalarının sürekli olması gibi bugünkü uygulamaların temel özelliklerinden yararlanmıştır. 1879 yılında Andrew JACKSON başkan olduğunda Amos KENDALL, Jackson’un konuşma metinlerini yazarak, basın bültenleri hazırlayarak ve kamuoyu yoklamalarını yöneterek, basın sözcülüğünün ötesinde bir görev üstlenmiştir. Ancak, Amos KENDALL’ın en başarılı uygulaması, o yıllarda yaygın olmamasına karşın, yönetimin kendi gazetesini yayımlamasıdır.

4- Halkla İlişkiler Uygulama Modelleri

1850’lerden itibaren ise, halkla ilişkiler uygulamaları, dört ayrı model altında incelenmektedir. 1850-1900 yılları arası, “Basın Ajansı” ve “Tanıtım” modeli uygulamaları söz konusu iken, 1900’lerden başlayarak 1920 yılına kadar uzayan dönemde ise, “Kamuoyunu Bilgilendirme” modeli gündemdedir. “İki Yönlü Asimetrik Model” 1920’lerde uygulamaya girerken; “İki Yönlü Simetrik Model” ancak 1960’ların sonu ve 70’lerde ortaya çıkmıştır.

ÖZELLİĞİ	HALKLA İLİŞKİLER UYGULAMA MODELLERİNİN ADLARI
	Basın Ajansı/Tanıtım Modeli	Kamuyu Bilgilendirme Modeli	İki Yönlü Asimetrik Model	İki Yönlü Simetrik Model
Amaç	Propaganda.	Bilgiyi Yaymak.	Bilimsel İkna.	Karşılıklı Anlayış.
Araştırma Şekli	Az araştırmaya dayanıyor.	Az okunabirlik ve okurluk da önemli.	Araştırma öncesinde ve sonrasında tutum değerlendirmeleri var.	Kamu ve örgüt arasında karşılıklı anlayış değerlendirmeleri var.
Günümüzdeki Uygulama Alanları	Spor, tiyatro, satış ğeliştirme.	Hükümetler, kâr amacı gütmeyen kurumlar, şirketler.	Rekabetçi ortamlar, ajanslar.	Yasalarla sıkça düzenlenmiş iş ortamları, ajanslar.
Halkla İlişkilerin Rolü	Danışma.	Bilgilerin yayılması.	Danışma.	Aracılık.
İletişim Modeli	Kaynak→Alıcı	Kaynak→Alıcı	Kaynak→Alıcı←Geri Bildirim	Grup→Grup←Geri Bildirim

İletişim Şekli	Tek Yönlü: Gerçeği söylemek o kadar önemli değil.	Tek Yönlü : Gerçekler önemli.	Çift Yönlü: Dengesiz etkileri var.	Çift Yönlü: Dengeli.
Önemli Temsilcileri	P. T. BARNUM	Ivy LEE	Edward L. BERNAYS	Bernays, halkla ilişkiler eğitimcileri ve profesyoneller
Örgütün Hedefi	Kamuoyunun kontrolü.	Kamunun desteğinin kazanılması.	Kamuoyunun kontrolü.	Kamuoyu ile uyum.
Uygulayan Kurumların Tahmini Yüzdesi (ABD’de 1984 Yılında)	%15	%50	%20	%15

5-KAYNAKÇA

—Ak, Mehmet, Firma ve Markalarda Kurumsal Kimlik ve İmaj. İstanbul: Işıl Ofset, 1998.